strona 1 || strona 2 || strona 3 ||

Azja

Ukształtowanie poziome

Azja położona jest niemal w całości na półkuli wschodniej i północnej.
Jedynie niewielkie obszary leżą na półkuli zachodniej i południowej.
Wyspy zajmują około 7% obszaru Azji . Zlokalizowane są wzdłuż wschodnich i południowo-wschodnich wybrzeży
w trzech archipelagach: Malajskim, Japońskim i Filipińskim. Największymi wyspami Azji są: Borneo, Sumatra, Honsiu, Celebes, Jawa, Luzon.
Półwyspy zajmują 8,7 mln km² (19% powierzchni Azji). Największe z nich to: Półwysep Arabski, Indochiński , Indyjski , Azja Mniejsza , Tajmyr , Kamczatka i Półwysep Koreański.
Wody oblewające Azję należą do 3 oceanów. Na północy ląd Azji otaczają płytkie morza szelfowe:
Czukockie, Wschodniosyberyjskie, Łaptiewów, Karskie; na wschodzie morza: Beringa, Ochockie, Japońskie, Żółte, Wschodniochińskie, Południowochińskie, Jawajskie, Banda, Moluckie, Seram, Flores, Sawu, Arafura; na południu wody Morza Arabskiego i Zatoki Bengalskiej. Średnia odległość od mórz wynosi 750 km, a maksymalna.
Między półwyspami i wyspami Azji znajduje się wiele głęboko wciętych zatok i przybrzeżnych – otwartych, półzamkniętych lub zamkniętych – basenów morskich.
Najważniejsze z nich znajdują się na Oceanie Atlantyckim i są to Morza: Śródziemne, Czarne, Karskie, Łaptiewów, Wschodniosyberyjskie, Czukockie, Beringa, Ochockie, Japońskie, Żółte, Wschodniochińskie,
Południowochińskie, Arabskie, Czerwone, tzw. Indonezyjskie Morze Śródziemne (nazwa obejmująca łącznie wszystkie morza wokół Archipelagu Malajskiego i Filipin) oraz Zatoki: Bengalska i Perska.

Ukształtowanie pionowe

Azja jest najbardziej zróżnicowanym kontynentem pod względem ukształtowania pionowego.
Znajduje się tutaj zarówno najwyższy (Mount Everest, 8848 m n.p.m.), jak i najniższy punkt na powierzchni Ziemi (depresja Morza Martwego; 422 m p.p.m.).
Maksymalna deniwelacja osiąga 9270 metrów. Azja jest – pomijając Antarktydę – obszarem o najwyższej średniej wysokości (średnia wynosi 990 metrów).
Najwyżej wzniesiona jest Azja Środkowa (zwana też czasami Azją Wysoką).
Znajduje się tutaj wysokogórska Wyżyna Tybetańska otoczona potężnymi pasmami górskimi: Himalajami, Karakorum i Kunlun.
Pasma te zbiegają się na zachodzie w węźle Pamir. Od Azji Wysokiej aż do Morza Czarnego i Śródziemnego biegnie obszar pokryty dużą liczbą pasm górskich (np. Kaukaz, Góry Pontyjskie, Zagros).
Obszary nizinne występują w jej północno-zachodniej części: Nizina Turańska, Zachodnio- i Północnosyberyjska, na wschodzie leży Nizina Północnochińska, na południu Nizina Gangesu, Indusu i Mezopotamii.
Wielkie obszary wyżynne występują na północy (Wyżyna Środkowosyberyjska), zachodzie (Pogórze Kazachskie) i południu (wyżyna Dekan, Półwysep Indyjski).
Wyżyna Dekan opada ku wschodowi i zachodowi krawędziowymi górami (Ghaty Wschodnie i Zachodnie), podobnie krawędziowe góry towarzyszą zachodnim i południowym brzegom Półwyspu Arabskiego.
Wysoko położone obszary wyżynne, otoczone pasmami górskimi, stanowią integralną część Azji Zachodniej i Centralnej.
Na zachodzie są to Wyżyny: Anatolijska, Armeńska i Irańska. Wśród licznych otaczających je łańcuchów górskich należy wymienić góry: Pontyjskie, Taurus, Kaukaz, Elburs, Kopet-dag, Zagros i Mekran.
Dalej ku wschodowi wysokości pasm górskich wzrastają. Znajduje się tu najpotężniejszy na świecie węzeł górski – Pamir, nazywany Dachem Świata, w którym zbiegają się jedyne na świecie łańcuchy górskie, przekraczające 7000 m n.p.m.: Tienszan, Hindukusz, Karakorum, Himalaje oraz Kunlun i Hengduan Shan.
Południowym przedłużeniem Gór Syczuańskich są pasma górskie Półwyspu Indochińskiego i Archipelagu Malajskiego.
Między Himalajami a Kunlunem znajduje się, uważana za najwyżej położoną na świecie, Wyżyna Tybetańska, a między Kunlunem i Tienszanem wyżynna Kotlina Kaszgarska.
Dalej na północnym wschodzie znajduje się rozległa Wyżyna Mongolska, którą otaczają pasma: Ałtaju, Sajanów, Gór Jabłonowych i Wielkiego Chinganu.
Wschodnia część Syberii stanowi również obszar wyżynno-górski. Rozległe płaskowyże (m.in. Wyżyna Ałdańska, Zejsko-Burejska, Anadyrska) oddzielone są od siebie górami, między innymi Czerskiego, Wierchojańskimi, Kołymskimi, Koriackimi i Sichote-Aliń, a także górami Kamczatki.
Obszary górskie przeważają też na Półwyspie Koreańskim, w południowych Chinach, na Wyspach Japońskich, Tajwanie i Filipinach. Znaczne obszary Azji zajmują pustynie, występujące zarówno w strefie zwrotnikowej (Półwysep Arabski, Nizina Hindustańska), podzwrotnikowej (pustynie Iranu), jak i umiarkowanej, kontynentalnej (Nizina Turańska, Kotlina Kaszgarska, pustynia Gobi).

Budowa geologiczna

Azja leży w większości na płycie eurazjatyckiej.
Wyróżnić można także pozostałe cztery platformy. Platforma syberyjska składa się z prekambryjskich skał metamorficznych.
Platforma chińska była pierwotnie północną częścią Gondwany i na przełomie paleozoiku i mezozoiku przyłączyła się do Azji.
Platforma dekańska oddzieliła się od Gondwany w jurze, do Azji przyłączyła się w trzeciorzędzie; obejmuje Półwysep Indyjski oraz Cejlon.
Platforma Arabska obejmuje Półwysep Arabski; oddzieliła się w trzeciorzędzie od platformy afrykańsko-arabskiej.